تـاريـخ و ديـالـكتيـك

image_pdfimage_print

لئـو كفـلـر Leo Kofler

برگردان: فرهـاد عـاصمـى‏‏‏

(انتشار در “توده‏اى‏ها”، مقاله شماره ٨٩ / ٣٠)

فـهـرسـت

مقدمـه

برخى‏‏‏ نكات درباره نويسنده كتاب تاريخ و ديالكتيك، لئـو كفـلـر Leo Kofler و انگيزه نگارش كتاب

چاپ جديد

ديالكتيك عملكرد (پراتيك)

توصيه لئو كفلربراى‏‏‏ مطالعه كتاب

زيرعنوان‏ها

بجاى‏‏‏ پيش‌گفتار

تفاوت منطق صورى‏‏‏ formale Logik و منطق ديالكتيكى‏‏‏

تبويب مسائل ديالكتيكى‏‏‏ ماركسيستى‏‏‏

ديالكتيك طبيعت

بخش اول

گذار ايده‏آليسم ذهنى‏‏‏ به عينى‏‏‏

“كليت، حقيقت است”  هگل

قله‏هاى‏‏‏ پراهميت رشد ايده‏آليسم ذهنگرا

حقيقت بهم‏پيوسته

مرحله ايده‏آليسم عينى‏‏‏

ريشه عـلّـى‏‏‏ ايجادشدن آگاهى‏‏‏

هستى‏‏‏ مادى‏‏‏ هنوز درك نمى‏‏‏شود

پايه گذارى‏‏‏ ايده‏آليسم عينى‏‏‏

آگاهى‏‏‏، عملكرد و تظاهر زندگى‏‏‏

پذيرفتن وحدت متضادها

شلينگ پيشقدم هگل

قدم تعيين كننده هگل در غلبه كردن بر ايده‏آليسم ذهنى‏‏‏

نقش پراتيك اجتماعـى‏‏‏

لباس ايده‏آليستى‏‏‏ بر تن ديالكتيك هگل

بخش دوم

زمينه‏هاى‏‏‏ منطق- لوژيكِ ديالكتيكِ هگل

«حقيقت … آن رو  است» هگل

توصيف بر هر دو پايه

نقطه آغاز براى‏‏‏ درك ديالكتيكى‏‏‏ از واقعيت را دركجا بايد جستجو كرد؟

هرآغازى‏‏‏ موقتى‏‏‏ است

وحدت هستى‏‏‏ و نفى‏‏‏ ديالكتيكى‏‏‏

اسلوب درست بررسى‏‏‏

بى‏‏‏آغازى‏‏‏ و يا آغاز گذرا

مفهوم ديالكتيكى‏‏‏ كليت

برخى‏‏‏ نكات در زبان هگل

نقش پراتيك در روند شناخت

ديالكتيك تئورى‏‏‏ شناخت هستى‏‏‏

بخش سوم

ماتـريـاليسـم فـويـربـاخ

«جنبـه فعال ذهن بجاى‏‏‏آنكه توسط ماترياليسم، توسط ايده‌آليسم پرورانده شد» ماركس

درك ماركسيستى‏‏‏ از ماترياليسم

بخش چهار

اسلوب ديالكتيك مشخص

«براين‏پايه، تاريخ جهان ما هيچ گاه چيز ديگرى‏‏‏ از كار در نمى‏‏‏ آمد،

جز دستگاهى‏‏‏ با تكه‏هاى‏‏‏ جدا از هم، و هيچ گاه عنوان علم نمى‏‏‏يافت.

آنجا كه عقل سليم  استاد نانوا Brotgelehrte تقسيم مى‏‏‏كند،

روح فلسفى‏‏‏ پيوند مى‏‏‏زند.»  شيلـر Schiller

كليت بهم‏پيوسته و بهم ‏تنيده

كليت و زيرمجموعه آن

انتزاع ديالكتيكى‏‏‏

نسبى‏‏‏ و مطلق

اسلوب ماركسيستى‏‏‏– بهم‏پيوستگى‏‏‏- بهم‏تنيدگى‏‏‏ جزء و كل

روابط اجتماعى‏‏‏ شى‏‏‏ء شده

جفت ديالكتيكى‏‏‏ شى‏‏‏ء شدن و فردى‏‏‏شدن در روابط كالايى‏‏‏

رابطه ايدئولوژى‏‏‏ و اقتصاد

خصلت فردگرايانه و فيتيشى‏‏‏

كاتگورى‏‏‏، لباس ظاهرى‏‏‏ تظاهر ايدئولوژى‏‏‏

كاتگورى‏‏‏، اشكال معتبر اجتماعى‏‏‏، اما ظاهرى‏‏‏ و ايدئولوژيكى‏‏‏

كليت، وحدت متفاوت و متضاد

كليت هم مشخص است

حركت دوگانه شناخت

شناخت از انتزاع به مشخص، يعنى‏‏‏ بازتوليدِ انعكاس مشخص در انديشه

كاتگورى‏‏‏ و مناسبات اجتماعى‏‏‏

جاى‏‏‏ روابط علّـى‏‏‏

دامنه بهم‏پيوستگى‏‏‏- بهم‏تنيدگى‏‏‏ هر لحظه در كليت

عاميتِ انباشته از خاص متنوع

بخش پنجم

ساختار ديالكتيكى‏‏‏ قوه ادراكه

قوه ادراكه چگونه عمل مى‏‏‏كند؟

«قوه ادراكه با واقعيت در تضاد قرار مى‏‏‏گيرد: كليت موزون و آن چيزى‏‏‏ را كه بهم‏پيوسته و بهم‏تنيده است،

تقسيم و به اجزا متجزا مى‏‏‏كند.»               شارشاتيس

تفاوت منطق صورى‏‏‏ و ديالكتيكى‏‏‏

فكرى‏‏‏ پراكندنى‏‏‏ و بانگى‏‏‏ برآوردنى‏‏‏

انديشه ديالكتيكى‏‏ در اينباره چه فكرى‏‏‏ پراكندنى‏‏‏ و بانگى‏‏‏ برآوردنى‏‏‏ دارد؟

ساختار تضادمند آگاهى‏‏‏

ساختار ديالكتيكى‏‏‏ تضادمند آگاهى‏‏‏ ما ناشى‏‏‏ از چيست؟

تضادمندى‏‏‏ درك واقعيت پرتضاد

اشكال دوگانه و متضاد واكنش آگاهى‏‏‏

وحدت ديالكتيكى‏‏‏ اشكال شناخت آگاهى‏‏‏

استقراء و تعميم

وحدت، هويت آن‏هاست

نقش ناميمون واقعيت‏امر” (فاكت)

واقعيت‏امر، يك هيروگليف

تفاوت اسلوبى‏‏‏ دو پژوهش ديالكتيكى‏‏‏ و غيرديالكتيكى‏‏‏

موضع ديالكتيك مشخص در برابر اين تصورات چيست؟

منافع فردى‏‏‏ مانع شناخت كليت

شناخت هگل، شناخت دوران بورژوازى‏‏‏

شناخت هگل، اسلوب علمى‏‏‏ شناخت

تفاوت واقعيت‏امر و حقيقت

جدايى‏‏‏ و بهم‏پيوستگى‏‏‏- بهم‏تنيدگى‏‏‏ شكل و محتوا

ظاهرامر و بغرنجى‏‏‏ حقيقت

تفاوت مقدمات و اصل پژوهش

بخش ششم

ساختار ديالكتيكى‏‏‏ ماترياليسم تاريخى‏‏‏

«ثانياً بـهيچ‏وجه نمى‏‏‏شود از اين كيفيت احتراز جست كه همه آن چيزهايى‏‏‏ كه

انسان را به فعاليت برمى‏‏‏انگيزد، بايد از دماغش بگذرد  – حتى‏‏‏ خوردن و آشاميدن.» انگلس

شناخت ديالكتيكى‏‏‏ از آگاهى‏‏‏

آگاهى‏‏‏، مشخصهِ كيفى‏‏‏ هستى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏

رابطه آگاهى‏‏‏ و پراتيك- كار

جاى‏‏‏ آگاهى‏‏‏ در پراتيك- كار

آگاهى‏‏‏ و شرايط اجتماعى‏‏‏

ويژگى‏‏‏ وحدت تضاد عملكرد ذهن و عين

رابطه ضرورت و آزادى‏‏‏

وابستگـى‏‏‏ مضمـون عملـكرد آگـاهـى‏‏‏ با ريشـه عـلّـى‏‏‏ آن

تفاوت اشياء و ابزار كار

نقش سطح رشد نيروه‏هاى‏‏‏ مولده

رابطه كار و آگاهى‏‏‏

آگاهى‏‏‏، مرحله كيفى‏‏‏ جديد در تكامل طبيعت

هماهنگى‏‏‏ قوانين در هر مرحله تكاملى‏‏‏

رابطه بين هستى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ و آگاهى‏‏‏

رابطه ذهن و عين

نقش پراتيك در رابطه ايدئولوژى‏‏‏ و شرايط اجتماعى‏‏‏

كشف كليت واحد

وحدت ذهن و عين در پراتيك تحقق مى‏‏‏يابد

بدفهمى‏‏‏ ايده‏آليستى‏‏‏، بدفهمى‏‏‏ ماترياليستى‏‏‏

وحدت ديالكتيكى‏‏‏ تضاد بين سوبژكت و ابژكت

آگاهى‏‏‏ به مضمون وقايع

ايدئولوژى‏‏‏ انعكاس غيرفعال نيست

بخـش هفتـم

ديـالكتيـكِ شى‏‏‏ء شـدن

«اين فرهنگ بود كه به مصيبت براى‏‏‏ انسانيت تبديل شد» شيلـر

نقش تغيير شرايط تاريخى‏‏‏

تقسيم‏كار و رابطه آن با نابود شدن استقلال انسان

بيگانگى‏‏‏، مقوله ايست در ارتباط با كار

انديشه تاريخى‏‏‏- انتقادى‏‏‏

وحدتٍ مالكيتِ خصوصى‏‏‏ و تقسيم‏كار سرمايه‏دارى‏‏‏

روابط اجتماعى‏‏‏ شفاف در قرون وسطى‏‏‏

نقش تقسيم‏كار در شى‏‏‏ء شدن روابط اجتماعى‏‏‏

قدرت نهفته در تقسيم‏كار سرمايه‏دارى‏‏‏

منافع فردى‏‏‏ و ارتباط آن با منافع طبقاتى‏‏‏

خصلت جبرى‏‏‏ رابطه آزاد

شفاف ساختن هرج و مرج نظام سرمايه‏دارى‏‏‏

چگونگى‏‏‏ جريان شى‏‏‏ء شدن روابط اجتماعى‏‏‏ و نقش تقسيم‏كار

تضاد بين محاسبه و حدث و گمان

بازهم درباره چگونه عملكرد ذهن به قانونمندى‏‏‏ عينى‏‏‏ تبديل مى‏‏‏شود

انطباق آزادى‏‏‏ فردى‏‏‏ با ضرورت‏هاى‏‏‏ عينى‏‏‏

موضع نظاره‏گر- ظاهرنگر

گرفتارى‏‏‏ انديشه تئوريك بورژوازى‏‏‏

واقعيت و امكان

رابطه نسبى‏‏‏ و مطلق

راه‏حل، پاسخى‏‏‏ است تاريخى‏‏‏

انطباق منافع طبقاتى‏‏‏ با منافع كل جامعه

ناتوانى‏‏‏ اسلوب علوم بورژوايـى‏‏‏ براى‏‏‏ شناخت شى‏‏‏ء شدن روابط

ديالكتيك آزادى‏‏‏ و جبر

شى‏‏‏ء شدن روابط، مسئـله مركزى‏‏‏ است

نگاهى‏‏‏ به تئورى‏‏‏ گرنس نوتسن

قطع رابطه با تئورى‏‏‏ “اقتصاد‏ملى‏‏‏”

بخش هشتم

رشد علم تاريخ از توصيـف به شنـاخت

«لانگه تصورى‏‏‏ هم از آن ندارد كه اين حركت آزاد در مدارك، اصلاً چيز ديگرى‏‏‏ نيست،

جز شرح و بسط [سفسطه آميز] درباره اسلوبى‏‏‏ كه برپايه آن بايد مدارك مورد بررسى‏‏‏ قرارگيرند

–  كه همان اسلوب ديالكتيكى‏‏‏ است». ماركس

ديالكتيك جان مايه سيستم ماركسيستى‏‏‏

تفسير مكانيكى‏‏‏ از ماترياليسم تاريخى‏‏‏

تاريخ روندى‏‏‏ هماهنگ است وحدت ديالكتيكى‏‏‏ ايدئولوژى‏‏‏ و اقتصاد

درك ديالكتيكى‏‏‏ از بهم‏پيوستگى‏‏‏- بهم‏تنيدگى‏‏‏ تاريخ

نقش تغيير شرايط در طول تاريخ

ذات و مضمون حقيقت از رابطه ديالكتيكى‏‏‏ خاص و عام ناشى‏‏‏ مى‏‏‏شود

همزاد بودن علوم تاريخ و جامعه‏شناسى‏‏‏

احساس آزادى‏‏‏ براى‏‏‏ تعيين هدف (غايت) و مرز آن

گذار ديالكتيكى‏‏‏ از ذهنيت به عينيت و برعكس

قانون ديالكتيكى‏‏‏

برداشت ديالكتيكى‏‏‏ ماترياليسمِ تاريخى‏‏‏

ماترياليسم مكانيكى‏‏‏ در كجا قرار دارد؟

تفاوت بين تكنيك و اسلوب پژوهش

بهم‏پيوستگى‏‏‏- بهم‏تنيدگى‏‏‏ ديالكتيكى‏‏‏

ديالكتيك ناخودآگاه

ريشه‏هاى‏‏‏ ذهنى‏‏‏ و عينى‏‏‏ شكلِ ظاهرى‏‏‏ شى‏‏‏ء شده در هر دوران

اغفال دوگانه پوششِ بى‏‏‏واسطهِ ظاهرامر

ديالكتيك ظاهر تاريخ و آگاهى‏‏‏ كاذب

ديالكتيك منافع طبقاتى‏‏‏ و ايدئولوژى‏‏‏

انعكاس هستى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ در آگاهى‏‏‏، روندى‏‏‏ بغرنج است

ديالكتيك آگاه بودن و آگاه نبودن

تاريخ هستى‏‏‏ بشرى‏‏‏، تاريخ رشد شرايط هستى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ است

فهرست توضيحاتى‏‏‏ مترجم

فهرست منابع كتاب لئو كفلر

مقدمـه

برخى‏‏‏ نكات درباره نويسنده كتاب تاريخ و ديالكتيك، لئـو كفـلـر Leo Kofler و انگيزه نگارش كتاب.

طبقات حاكم آن زمان كه بتوانند نگرش ناشى‏‏‏ از منافع خود به شرايط اجتماعى‏‏‏ را به نظر عمومى‏‏‏ در جامعه تبديل سازند، به قله قدرت دست يافته‌اند. قاعدتاً مى‏‏‏بايست مسلط شدن يگانهِ‏انديشى‏‏‏ كنونى‏‏‏ درباره وضع اجتماعى‏‏‏- جهانى‏‏‏ كه در دوران كنونى‏‏‏ به ظاهر همه كس و همه جا را فراگرفته است، قدرتمندان را خوشبخت كرده باشد: زيرا، باوجود حدّت تضادهاى‏‏‏ موجود در سطح جهان و تقريباً در عموم جوامع، متخصصين مغزشويى‏‏‏ توانسته‌اند سرمايه‌دارى‏‏‏ را بـه‌مثابه وضع بدون جانشين در اغلب اذهان جابياندازند. انديشه انتقادى‏‏‏ در تنگنا قرار ‏گرفته است؛ حتى‏‏‏ بخش بزرگى‏‏‏ از روشنفكرانِ منتقد نيز قابليت روشن‌بينى‏‏‏ را از دست داده‌ و نمى‏‏‏توانند رابطه و وابستگى‏‏‏ها را تشخيص داده و نگفته‌ها را بزبان بياورند.

“قناعت” فكرى‏‏‏ منطبق با نظرياتِ حاكمان جاى‏‏‏ خود را بازكرده، و مانع آنست‌كه پرسش درباره علل و شرايط ايجادشدن آشفتگى‏‏‏ وضع اجتماعى‏‏‏ و نيروهاى‏‏‏ عامل آن كه مسئول ايجادشدن چنين وضعى‏‏‏ هستند، مطرح شوند. “روح زمانهِ” روشنفكرِ امروزى‏‏‏ به برداشت بى‏‏‏واسطه از وقايع و پذيرش ظاهر تجربـه‌هاى‏‏‏ روزمره قناعت مى‏‏‏كند. از پرسش انتقادى‏‏‏ درباره مضمون وضع موجود، سبكسرانه چشم‌ پوشى‏‏‏ مى‏‏‏شود.

باوجود اين، بطور روزافزون، انسان‏هاى‏‏‏ بيشمارى‏‏‏ نارضايى‏‏‏ خود را از رشد تضادهاى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ و تمدنى‏‏‏ و مخالفت خود با نحوه نگرش حاكم را اعلام مى‏‏‏دارند. عليرغم ادعاى‏‏‏ مداوم درباره مرگ انديشه سوسياليستى‏‏‏، كنجكاوى‏‏‏ سازنده‌اى‏‏‏ بوجود آمده است كه همچنين خواستار آشنا شدن با انديشه تاريخى‏‏‏، ماترياليستى‏‏‏ و شيوه ديالكتيكى‏‏‏ آن است.

كتاب لئـو كـوفلـر درباره ديالكتيك، پاسخى‏‏‏ است به اين نياز. اين كتاب بررسى‏‏‏اى‏‏‏ اسلوبى‏‏‏- انتقادى‏‏‏ است براى‏‏‏ درك فعال روابط اجتماعى‏‏‏ و ريشه‌هاى‏‏‏ آن. پرسش مطرح شده در كتاب درباره چگونگى‏‏‏ شناخت، چنين است: انديشه بايد از چه جنسى‏‏‏ باشد، وقتى‏‏‏ هدفش بررسى‏‏‏ انتقادى‏‏‏ روابطِ اجتماعى‏‏‏ است و مايل است بر پايدارى‏‏‏ به ظاهر ابدى‏‏‏ و غيرقابل عبور شرايط حاكم غلبه كند؟

چاپ جديد كتاب لئو كفلر

نگارش كتاب حاضر كه چاپ جديد آن توسط فيلسوف معاصر آلمانى‏‏‏ ورنر  زپمان Werner Seppmann در سال ٢٠٠٤ انتشار يافته است، به زمان اقامت لئو كوفكر در آلمان دمكراتيك باز مى‏‏‏‌گردد (چاپ اول 1955 در هامبورگ، چاپ دوم 1970 و چاپ سوم 1973). اين اثر در جريان برخورد كفلر با درك مكانيكى‏‏‏ بوروكراسى‏‏‏ رشديابنده از ماترياليسم تاريخى‏‏‏ و بى‏‏‏توجهى‏‏‏ به انگيزه‏ها و آگاهى‏‏‏ مردم در اين كشور به برشته تحرير درآمده است و نمونه بررسى‏‏‏ سازندهِ ديالكتيكِ مشخصى‏‏‏ است كه به جستجوى‏‏‏ فضاى‏‏‏ ذهنى‏‏‏ و عوامل موثر براى‏‏‏ عملكرد تاريخى‏‏‏ انسان مى‏‏‏پردازد كه در مركز آن، موضوع بهم‌پيوستگى‏‏‏ انسان و جامعه، به‌عبارت ديگر، ديالكتيك “فرد و جمع” (انديشه و وجود)، ديالكتيك “ذهن و عين”، قرار دارد.

ورنر زپمان، ناشر چاپ جديد كتاب، افزوده‏اى‏‏‏ در پايان كتاب به چاپ رسانده است تحت عنوان “مراحل رشد ديالكتيكى‏‏‏ يك تئورى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏” Entwicklunsstufen einer dialektischen Gesellschaftstheorie . او ازجمله در اين افزوده نظريه “ضد روشنگرى‏‏‏” را مورد بررسى‏‏‏ و انتقاد قرار مى‏‏‏دهد كه به‏مثابه انديشه پسامدرن، ايدئولوژى‏‏‏ حاكم دوران امپرياليسم را تشكيل مى‏‏‏دهد. نظريه‏اى‏‏‏ كه مى‏‏‏كوشد پرسش درباره ريشه عـلّـى‏‏‏ پديده‏هاى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ را دوباره در ابهام قرار داده تا شناخت علل تضادهاى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ براى‏‏‏ انديشه غيرمسلح به اسلوب ديالكتيكى‏‏‏، غيرممكن گردد. «”انسان پسامدرن” موظف به آن است كه تنها قادر به شناخت اجزاء و پديده‏هاى‏‏‏ جدا از هم باشد و از هرنوع استنتاج دورى‏‏‏جويد» (همانجا ص ٢١٢).

پيامد چنين برداشتى‏‏‏، آنطور كه ن. لُومان N. Luhmann ، يكى‏‏‏ از نظريه‏پردازان ايدئولوژى‏‏‏ پسامدرن آن را در رساله‏اى‏‏ تحت عنوان “تئورى‏‏‏ سيستم” Systemtheorie  بيان مى‏‏‏دارد، گويا «ديگر جامعه ساختار بهم‏پيوسته- بهم‏تنيده‏اى‏‏‏ را تشكيل نمى‏‏‏دهد، بلكه تنها از بخش‏هايى‏‏‏ با قوانين اجتماعى‏‏‏ مربوط به خود تشكيل مى‏‏‏شود كه در آن انسان- انديوديوم‏هاى‏‏‏ منفرد و سرگردان – تنها در “جستجوى‏‏‏ معنا و هدف” براى‏‏‏ زندگى‏‏‏ خود مى‏‏‏باشد. چنين جامعه‏اى‏‏‏ به بخش‏هاى‏‏‏ مستقل ازهم و هر بخش با اصول خودكارِ سازماندهى‏‏‏ خود، تقسيم شده است. پايه و اساس اين تقسيم را يك “اولوسيون عقلايى‏‏‏- عقل‏گرا” evolutionaere Rationatitaet تشكيل مى‏‏‏دهد كه در آن بخش اقتصاد، علم و سياست برپايه عقلانيت هدفمند و بخش‏هاى‏‏‏ هنر، اخلاقيات و زندگى‏‏‏ روزمره برپايه هنجار‏ normative نيازها سازمان‏داده مى‏‏‏شود. عملاً چنين تقسيمى‏‏‏ به معناى‏‏‏ تقسيم هستى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ به دو بخش عملكرد اقتصادى‏‏‏ و بخش منوط به دورنماى‏‏‏ تجربه شخصى‏‏‏ “زندگى‏‏‏ روزمره” مى‏‏‏شود كه هابرماس در “نظريه ارتباطات” Kommunikationstheorie خود بيان داشته است.» (همانجا ص ٢١٣)

برپايه چنين انديسه پسامدرن است كه پرسش درباره علل عـلّـى‏‏‏ پديده‏ها و شناخت كليت هستى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏ از انديشه جستجوگر روشنفكرانه حذف مى‏‏‏شود، تا لُومان بتواند بگويد كه «روند اقتصادى‏‏‏ تنها برپايه اصول هدفمند و جاافتادهِ عقلايى‏‏‏ گريزناپذير خود كه همان دسترسى‏‏‏ به سود براى‏‏‏ سرمايه را تشكيل مى‏‏‏دهد، مى‏‏‏تواند عملكرد موفقى‏‏‏ داشته باشد، و “اين بكلى‏‏‏ بى‏‏‏تفاوت است كه كار براى‏‏‏ كارگر چه مفهومى‏‏‏ دارد”» (همانجا ص ٢١٤).

دورنماى‏‏‏ تغيير جامعه ديگر در اين نظريه جايى‏‏‏ ندارد. ادعاى‏‏‏ گريزناپذير بودن پذيرش برقرارى‏‏‏ حاكميت نسخه اقتصادى‏‏‏ نوليبرال، با بيان اعتقاد به قدرت سازماندهى‏‏‏ و موثر بودن قوانين “بازار” تكميل مى‏‏‏شود و زمينه برداشت مذهبى‏‏‏ تكاملِ گويا هدفمند و جهت‏دار تاريخ، بوجود مى‏‏‏آيد. زپمان در پى‏‏‏افزون برجسته مى‏‏‏سازد كه « براى‏‏‏ انديشه منتقد راز سر به‏مهرى‏‏‏ نيست كه حفظ چه منافعى‏‏‏ در پشت اين نظريات پنهان شده است». نكته عمده، درك اين امر است كه نظريه پسامدرن مى‏‏‏كوشد از اين طريق يك خودگول‏زنى‏‏‏ در زندگى‏‏‏ روزمره را درباره اين امر تلقين كند كه گويا وضع حاكم غيرقابل تغيير مى‏‏‏باشد. به نظر لومان «اگر مفهوم پسامدرن، فقدان انديشه بهم‏پيوستگى‏‏‏ جهان را برجسته مى‏‏‏سازد و يا وجود عقلانيت مشترك [براى‏‏‏ انسان‏ها] و تعهد الزام‏آور را براى‏‏‏ انسان در برابر ديگرى‏‏‏ نفى‏‏‏ مى‏‏‏كند و يا حتى‏‏‏ موضع مشتركى‏‏‏ را براى‏‏‏ انسان در برابر جهان و جامعه نمى‏‏‏پذيرد، اين درست و دقيقاً همان نتيجه [منطقى‏‏‏] شرايط ساختارى‏‏‏ است كه جامعه مدرن به آن تسليم شده است. براى‏‏‏ انديشه پسامدرن پذيرش قدرتى‏‏‏ كه حرف آخر را مى‏‏‏زند، قابل تحمل نيست. ازاين‏رو، مسئله اصلاً بر سر درستى‏‏‏ و ضرورت برقرارى‏‏‏ استقلال عقلانيت نيست، بلكه بر سر استقلال از عقلانيت است، استقلالى‏‏‏ كه نبايد براى‏‏‏ دسترسى‏‏‏ به آن كوشيد، بلكه استقلالى‏‏‏ كه تحقق يافته است.» (ن. لُومان، مدرنيته جامعه مدرن، در نشريه بيست و پنجمين كنگره جامعه‏شناسى‏‏‏ در فرانكفورت كنار ماين ١٩٩٠، فرانكفورت و نيويورك، ص ١٠١) (زپمان همانجا ص ٢١٥).

انديشه پسامدرن الگويى‏‏‏ است براى‏‏‏ كوشش به منظور پنهان داشتن علل بحران اجتماعى‏‏ كه گويا ناشى‏‏‏ از نيروهاى‏‏‏ مرموز و غيرقابل شناخت مى‏‏‏باشد. اين الگوها وسيله امتحان شده‏اى‏‏‏ است براى‏‏‏ دور ساختن نظر، نه تنها از علل ازهم‏گسيختگى‏‏‏ اوضاع جامعه، بلكه همچنين براى‏‏‏ منحرف ساختن نظر از نيروهاى‏‏‏ اجتماعى‏‏‏، از انسان تاريخى‏‏‏ موثر در تغيير وضع. ماركس در سال ١٨٦٨ در نامه‏اى‏‏‏ به كوگئلمان در همين زمينه مى‏‏‏نويسد: «اين مطلقاً به سود طبقات حاكم است، سردرگمى‏‏‏ انديشه را ابدى‏‏‏ سازند، [زيرا] با شناخت بهم‏پيوستگى‏‏‏- بهم‏تنيدگى‏‏‏ها … پيش از فروپاشى‏‏‏ عملى‏‏‏، كليه اعتقادات تئوريك درباره ضرورت پابرجا ماندن وضع حاكم فرو مى‏‏‏ريزد.» (همانجا ص ٢١٧)

باوجود كوشش بسيار براى‏‏‏ به كنار راندن انديشه انتقادى‏‏‏، به علت تشديد روزافزون بحران اجتماعى‏‏‏، رشد تعداد آنانى‏‏‏ كه به انديشه تابعيت از حاكميت ايدئولوژى‏‏‏ حاكم تن در نمى‏‏‏دهند، چشم‏گير است. به كورى‏‏‏ چشم ادعاى‏‏‏ مداوم درباره مرگ ماركسيم (“ماركس مرده است”)، يك جستجوى‏‏‏ پرحاصل بوجود آمده است براى‏‏‏ آشنا شدن و درك انديشه تاريخى‏‏‏- ماترياليستى‏‏‏ و اسلوب ديالكتيك مشخص.

امرى‏‏‏ كه انتشار مجدد كتاب لئو كفلر را مورد تائيد قرار داده و برگردان آن به زبان فارسى‏‏‏ را نيز مستدل مى‏‏‏سازد.

«غيرقابل انكار است كه اخيراً دوباره علائم رشد وسيع علاقه به شناخت انديشه ماركس در جهان به چشم مى‏‏‏خورد. همه‏پرسى‏‏‏ كه اخيراً سازمان ملل در بين دانشجويان با سن بين ٢٠ تا ٢٥ سال انجام داد، با اين نتيجه نسبتاً غيرمترقبه‏اى‏‏‏ همراه بود كه اكثريت چشم‏گير بيش از ٦٠ درصد دانشجويان، نه گاندى‏‏‏، آلبرت شويتزر يا مارتين لوتر كينك را به‏عنوان مهم‏ترين شخصيت تاريخ دو قرن گذشته انتخاب كردند، بلكه كارل ماركس را.» (M. R. Krätke “به ماركس نياز داريد؟” در “دنياى‏‏‏ جوان. ٢٠٠١ر١٢ر٦).                   (پايان ١، ادامه در ٢

http://www.tudeh-iha.com/?p=1345&lang=fa)

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *