سخن روز شماره ۶
۱۳ آذر ۱۴۰۳، ۳ دسامبر ۲۰۲۴
این نوشته به طور خلاصه مسائل کلیدی و اهداف استراتژیک بریکس را از بیانیه 2024 بازتاب میدهد و به موضوعات مهمی چون توسعه پایدار، امنیت، تجارت، فناوری، فرهنگ، و حقوق بشر پرداخته است.
در این راستا، ۱۳ کشور جدید به عنوان شریک به بریکس پیوستند که نشاندهنده گسترش نفوذ این گروه و تأکید بر اهمیت همکاری میان کشورهای در حال توسعه است. این گسترش عضویت و ارتقای سطح همکاریها در عرصههای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به وضوح تأثیرات زیادی بر آینده روابط جهانی خواهد داشت.
یکی از مهمترین دستاوردهای نشست بریکس در کازان، کاهش تنشها بین چین و هند بود. این دو کشور که از زمان استعمار بریتانیا اختلافات مرزی داشتند، در طول سالهای متمادی درگیر درگیریهای نظامی بودند. آخرین برخورد نظامی میان چین و هند در ژوئن ۲۰۲۰ در منطقه لاداخ رخ داد که موجب کشته شدن دهها سرباز از هر دو طرف شد. پس از این درگیریها، روسیه بهعنوان یکی از اعضای اصلی بریکس، تلاشهای دیپلماتیک گستردهای را برای کاهش تنشها و یافتن راهحلهای مسالمتآمیز آغاز کرد. در نتیجه، پیش از نشست کازان، توافقی میان چین و هند برای کاهش تنشها و بازگشت به وضعیت صلحآمیز در مرزهای مورد اختلاف امضا شد. این توافق، هرچند بهطور رسمی اعلام نشد، اما نشاندهنده پیشرفت در روابط میان این دو کشور مهم آسیایی بود.
در عرصه اقتصادی، بریکس بهویژه بر تقویت بانک توسعه نوین تأکید کرد. رئیسجمهور چین، شی جینپینگ، در سخنرانی خود اشاره کرد که بریکس باید به درخواست کشورهای مختلف برای پیوستن به این گروه واکنش مثبت نشان دهد و گسترش عضویت بریکس را ترویج کند. بانک توسعه نوین که معادل صندوق بینالمللی پول (IMF) و بانک جهانی است، بهویژه برای حمایت از کشورهای در حال توسعه و کاهش وابستگی آنها به بانکهای غربی ایجاد شده است. این بانک از ابتدای تأسیس خود، توانسته است، بدون شرط هایی مانند خصوصیسازی یا کاهش خدمات عمومی، وامهای قابل توجهی به کشورهای فقیر ارائه دهد. این رویکرد موجب شده است که کشورهای در حال توسعه بتوانند پروژههای زیربنایی خود را بدون فشار به انجام رسانند و در عین حال، از نظر مالی بهطور مستقل عمل کنند. برای مثال، آفریقای جنوبی وامهایی برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر دریافت کرده است که به گذار سبز این کشور کمک خواهد کرد.
در همین راستا، بریکس همچنین بر لزوم کاهش سلطه دلار در تجارتهای بینالمللی تأکید کرد. ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، در نشست کازان گفت که استفاده از دلار بهعنوان ابزار سیاسی باعث ایجاد بیاعتمادی به این ارز شده است. وی تأکید کرد که کشورهای عضو بریکس باید مکانیزمهای جدیدی برای تسویه حسابها با ارزهای محلی ایجاد کنند تا از وابستگی به دلار کاسته شود. در این راستا، گروه بریکس اقدام به ایجاد مکانیزم همکاری بانکی بریکس (ICM) کرده است که به بانکهای کشورهای عضو اجازه میدهد تا از ارزهای محلی برای تسویه پرداختها و تأمین مالی پروژههای مختلف استفاده کنند.
در زمینه اصلاحات بینالمللی، بریکس همچنین از اصلاحات سازمان ملل متحد، بهویژه در شورای امنیت، حمایت کرد. این شورا بهعنوان یکی از ارگانهای مهم تصمیمگیری در سطح جهانی، در حال حاضر تنها پنج عضو دائمی دارد که شامل ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه هستند. این پنج کشور بهطور غیرمنصفانهای حق وتو دارند که به معنای تأثیرگذاری بر تصمیمات شورای امنیت است. بریکس معتقد است که باید نمایندگی کشورهای در حال توسعه در شورای امنیت افزایش یابد تا بتواند بهطور مؤثرتری به چالشهای جهانی پاسخ دهد. در این بیانیه تأکید شده است که کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتینی باید نقش بیشتری در تصمیمگیریهای جهانی ایفا کنند.
در کنار این مسائل، بریکس همچنین از فلسطین بهعنوان یک کشور مستقل حمایت کرده و خواستار به رسمیت شناختن آن در سازمان ملل متحد شد. این گروه در بیانیه خود، از تشدید خشونتها در جنگ اسرائیل و فلسطین ابراز نگرانی کرده و خواستار آتشبس فوری و کمکهای بشردوستانه به مردم غزه شد. بریکس همچنین بر لزوم حمایت از راهحل دو دولتی برای ایجاد صلح پایدار در منطقه تأکید کرده است.
در خصوص جنگ اوکراین، بریکس نسبت به رویکردهای نظامی غربی انتقاد کرده و بر لزوم یافتن راهحلهای دیپلماتیک تأکید نمود. این گروه اعلام کرد که از تمامی تلاشها برای مذاکره و برقراری آتشبس و صلح در اوکراین حمایت میکند و به دنبال پیدا کردن راهحلهای دیپلماتیک و میانجیگری در این زمینه است. بریکس بهطور خاص بهعنوان یک گروه مخالف ارسال کمکهای نظامی به اوکراین است و بر اهمیت گفتگو و دیپلماسی برای حل بحران تأکید کرد و از تلاشهای کشورهای مختلف برای میانجیگری در این جنگ حمایت کرد.
در نهایت، نشست بریکس در کازان تأکید کرد که گروه بریکس بهدنبال یک نظم جهانی عادلانهتر و دموکراتیکتر است که در آن کشورهای در حال توسعه نقشی پررنگتر ایفا کنند و بتوانند بهطور مؤثری در تصمیمگیریهای جهانی سهیم باشند.
هشت نکته کلیدی تصمیمهای نشست اخیر بریکس
1. تقویت چندجانبهگرایی و توسعه عادلانه جهانی
رهبران کشورهای بریکس بر اهمیت تقویت همکاری و همبستگی میان این کشورها برای ارتقای توسعه عادلانه و امنیت جهانی تأکید کردند. این همکاری بر پایه احترام متقابل و مساوات حاکمیتی، بهبود نظام چندجانبه بینالمللی و گسترش فرصتها برای کشورهای در حال توسعه (EMDCs) خواهد بود. اعضای بریکس همچنین تعهد خود به اصلاح شورای امنیت سازمان ملل را تأیید کردند تا نمایندگی کشورهای در حال توسعه افزایش یابد.
2. اصلاحات اقتصادی و مالی بینالمللی
کشورهای بریکس خواستار اصلاحات در نهادهای مالی بینالمللی، بهویژه صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی، برای ایجاد سیستمی عادلانهتر و نمایندگی بیشتر کشورهای در حال توسعه هستند. تأسیس مکانیزمهایی نظیر “بانک توسعه جدید” (NDB) برای حمایت از پروژههای زیرساختی و توسعه پایدار در این کشورها مورد استقبال قرار گرفت. اعضای بریکس همچنین از استفاده از ارزهای محلی در تراکنشهای مالی و تلاش برای افزایش کارایی سیستمهای پرداخت بینالمللی حمایت کردند.
3. امنیت و ثبات بینالمللی
بریکس تأکید کرد که درگیریها باید از طریق مذاکره و دیپلماسی حلوفصل شوند. این کشورها نگرانیهای امنیتی منطقی همه کشورها را به رسمیت شناخته و از احترام به قوانین بشردوستانه بینالمللی در مناطق درگیر حمایت کردند. بریکس همچنین در برابر تروریسم و تهدیدهای سایبری ایستادگی میکند و خواستار همکاری بینالمللی برای مقابله با تهدیدات نوظهور در این حوزههاست.
4. تغییرات اقلیمی و توسعه پایدار
بریکس بر تعهد خود به اجرای توافقنامه پاریس و حفظ تنوع زیستی تأکید کرد. این کشورها خواستار حمایت مالی از کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار هستند. کشورهای بریکس همچنین به ایجاد «پلتفرم بازار کربن بریکس» برای ارتقای همکاری و تبادل تجربیات در زمینه بازارهای کربن و اقدامات زیستمحیطی اشاره کردند.
5. تقویت همکاری اقتصادی و تجاری
کشورهای بریکس در زمینه توسعه زیرساختهای حملونقل و تجارت آزاد، بهویژه در حوزه محصولات کشاورزی و فناوری اطلاعات، همکاریهای گستردهای را برنامهریزی کردهاند. این همکاریها شامل حمایت از کسبوکارهای کوچک و متوسط (MSMEs) و ارتقای تجارت دیجیتال میشود. هدف از این اقدامات، افزایش رفاه اجتماعی و اقتصادی و تضمین زنجیرههای تأمین پایدار است.
6. فناوری، نوآوری و امنیت دیجیتال
بریکس به نقش مهم فناوری و نوآوری برای رشد اقتصادی پی برده و به دنبال توسعه پروژههای مشترک در زمینههای هوش مصنوعی، انرژیهای تجدیدپذیر و پزشکی هستهای است. همکاری در زمینه امنیت سایبری و کاهش مخاطرات دیجیتال از اولویتهای بریکس است و این کشورها تأکید کردهاند که استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات باید تحت اصول امنیت و حاکمیت کشورها باشد.
7. تقویت تبادلات فرهنگی و اجتماعی
کشورهای بریکس بهدنبال گسترش تعاملات مردمی، از جمله در زمینه فرهنگ، آموزش، ورزش و گردشگری هستند. آنها بر اهمیت برگزاری رویدادهایی نظیر جشنوارههای فرهنگی، المپیادهای ورزشی و تبادلات آموزشی تأکید دارند که باعث تقویت درک متقابل و همبستگی فرهنگی بین ملتها میشود.
8. برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان
توانمندسازی زنان و ترویج کارآفرینی در میان آنان از اهداف بریکس است. این کشورها تأکید کردند که زنان باید نقش فعالی در فرآیندهای تصمیمگیری داشته باشند و حمایت از دسترسی زنان به سرمایه و فناوری به تحقق این هدف کمک میکند. همچنین، بریکس از تلاشها برای برابری جنسیتی در حوزههای مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حمایت میکند.