1

موانع نظری و عملیِ تزِ “برپاییِ دو جبهه همزمان”
نویسنده: امید   

نقدی بر مقاله “رابطه جبهه متحدِ خلق و جبهه ضدّ دیکتاتوری درشرایط کنونی”

 

دوره جدید: مقاله شماره: ۶ ( ۱۵ فروردین ۱٣۹۷ )
واژه ی راهنما: سیاسی– تئوری

پیش درآمد:

 

در روزهای پایانی سال گذشته، ابتدا انتشار سندِ “فرازهایی از 76سال…” از سوی حزب توده ایران وسپس انتشار مقاله “امید” و در پی آن،  پاسخ رفقایِ “نویدنو” در سایت توده ای ها، به بحث ها و گفتگوهای سازنده ای دامن زد که در صورت تداوم و سمتگیریِ صحیح و موثر، به سهم خود میتواند همه ما را به تعبیر رفیق فرهاد (دکترعاصمی) از”بن بستِ خاموشی” خارج نموده و به وحدتِ اصولیِ گردانهای سردرگم چپ و توده ای یاری برساند.   

درهمین راستا، ایشان در مقدمه مقاله جدید خود با عنوان”رابطه جبهه متحد خلق وجبهه ضددیکتاتوری در شرایط کنونی“، سه جمله یا “تز” را توام با یک سوء برداشت سهوی به “رفقای نوید نو و ا.امید” نسبت داده و مورد واکاوی و نقد خود قرار داده و از”رابطه” به “وحدت” و سپس در جمعبندی نهایی به “ضرورتِ برپاییِ همزمانِ دو جبهه ضدِدیکتاتوری و متحدِ خلق” رسیده اند که موضوع این نقد میباشد. اما از آنجا که این انتساب میتواند ایجادِ ابهام برای رفقایی کند که نقدهای متقابل آن دو را مطالعه کرده و به چنین عباراتی بر نخورده اند، لذا در ابتدا تصریح زیر ضروری به نظر میرسد:

در مقاله مورد اشاره، لااقل بخش نخست این گزاره که “امید نظرات ارایه شده توسط رفقای نویدنو درمقاله گریزان از متن، درگیر حاشیه…. {یعنی همان سه جمله} را منتقل کرده…”، گزاره صحیحی نیست و طبیعی است که ازسوی رفقای نویدنو نیز چنین تصریحی صورت گرفته و یا بگیرد.   

واقعیت این است که آن “سه جمله یا تز” از سوی نگارنده و درجریان یک مکاتبه ایمیلی با رفیق فرهاد پیرامون سمت وسوی عمده و سازنده ای که این گفتگوها میتواند دنبال کند، و به نقل از متن سندِ منتشره از سویِ حزب-“فرازهایی از 76 سال…”- عنوان شده بود. نتیجه این که نقدهای مطروحه در مقاله “رابطه جبهه متحدِ خلق وجبهه ضدّ دیکتاتوری درشرایط کنونی” را میتوان و باید نقد رفیق عاصمی نسبت به محتوای سند رسمی حزب توده ایران تلقی کنیم؛ هرچند که خطاب مکررش به “رفقای نوید نو و ا.امید” میباشد.  

اکنون صرف نظر از اینکه گوینده سه جمله نقل و نقد شده موصوف چه شخص یا مرجعی بوده، به لحاظ اینکه مضمون آنها مورد تایید و تاکید نگارنده میباشد، سعی می شود بیشتر ازطریق مراجعه و اتکاء به اسنادِ مصوّبِ حزب، به توضیحِ موانعِ نظری و عملیِ موجود برای “برپاییِ همزمانِ دو جبهه ضدّ دیکتاتوری و متحدِ خلق” بپردازیم:

 

تفاوت “جبهه ضدِ دیکتاتوری” با “جبهه متحدِ خلق”

 اعتقاد حزب توده ایران و توده ایها به ویژه از سال 1354 تا کنون در باره مباحث مهمی چون مرحله بندی انقلاب، داشتن استراتژی و تاکتیک روشن، طراحی اتحادهای وسیع و مناسب براساس مخرج مشترک همه نیروها با وظایف مشخص برای هرمرحله، لزوم تدوین برنامه های حداقلی و حداکثری کارگری و برنامه اقتصاد سیاسی، و درعین حال لزوم تلاش بی وقفه برای کسب صلاحیت وهژمونی طبقه کارگر بر این اتحادها و جبهه ها به منظور اعمال تغییرات بنیادین در حرکت به سوی سوسیالیسم وغیره …، همگی از درک صحیح حزب از قانونمندیهای تکامل جامعه ایران و توجه به تجارب جهانی و گرایشاتِ عامِ مشاهده شده در انقلاب های ملی – دمکراتیک در جهان نشات می گیرد.

 

تا آنجا که به تجربه انقلاب57 (به مثابه مبانیِ پراتیک) و بازخوانیِ اسناد و دیدگاههای حزب ازسال1354 تا کنون (به مثابه مبانیِ تئوریک) مربوط میشود، تعیین و طراحیِ شعار تشکیل جبهه واحد ضدّ دیکتاتوری برای پیروزی انقلاب در فاز سرنگونی رژیم سلطنتی، و در پی آن شعار برپایی جبهه متحدِ خلق با هدف تعمیق و گسترشِ انقلاب، گام های سنجیده و بهم پیوسته ای بود که از طرف رهبری وقت حزب برداشته شد. اگر کسی از زبان  تئوریسین های برجسته و رهبری به خون خفته حزب در باره ضرورت تشکیل همزمان دوجبهه مزبور که تعریف و وظایف جداگانه ای دارند و به کرات تبیین و توصیف شده، سخن یا مطلبی دیده و خوانده، حتما آدرس آنرا برای غنا بخشیدن به این بحث اعلام کند. درهمین خصوص، مطالعه مقاله رفیق جوانرود با عنوان “یک استراتژی و دو مرحله در انقلاب بهمن 57” منتشره در سایت “مهر” نیز ما را ازهرگونه پُرگویی بی نیاز میکند که مستند به اسناد رسمی، دیدگاه ها و نظریات رهبران و تئوریسین های نامدار حزب درباره هریک از دو جبهه را بیان کرده است؛ البته با این توضیح ضروری که نگارنده این سطور، با لحن غیررفیقانه و کنایه آمیز ایشان نسبت به شخصیت و جایگاه رفیق فرهاد موافقتی ندارد.

 

درباره مرحله ملی – دمکراتیک انقلاب و دوران گذار

 در برنامه مصوب کنگره ششم حزب درسال1391 گفته شده که:”برنامه کنونی حزب توده ایران براساس درکِ ما از ماتریالیسم تاریخی و دیالکتیک تنظیم شده است که حرکتِ تکامل و تغییرِ انقلابی به سوی سوسیالیسم را به گذارِ کشورمان به مرحله ملی – دمکراتیک وابسته می داند.” درگزارش کمیته مرکزی به گنگره ششم نیز تاکید شده: “حزب ما معتقد است که مبارزه طبقه کارگر و هدفِ استراتژیکِ ما یعنی گذر به مرحله سوسیالیسم در بسترِ ایجادِ حکومتِ دمکراتیک، از دوره گذاری پر پیچ و خم و طولانی عبور می کند.”

به موجب قانونمندیهای تکامل جامعه و مرحله بندی ناگزیر برای انقلاب های ملی – دمکراتیک درکشورهای در حال رشد، درشرایطی که به دلیل درجه پایین تکامل نیروهای مولده، طبقه کارگران صنعتی به معنای عام آن شکل نگرفته و ضعف و نبودِ هژمونی طبقه کارگر به طور مشخص در ایران؛ اولا تعمیق و ژرفشِ انقلاب به ویژه پس از فازِ نخست یعنی حذفِ دیکتاتوری، بدونِ جذبِ اقشارِ وسیعِ بینابینی عملی نیست، و ثانیا درپی سرنگونیِ رژیمِ دیکتاتوری، بلافاصله “دورانِ گذار” – به تعبیر زنده یاد طبری “دورانِ دردهایِ پر رنجِ زایش”- و یا به قول لنین “دورانِ تحملِ دردهایِ طولانیِ زایمان”، فراروی جنبش انقلابی قرار خواهد گرفت که از آن گریز و گزیری نیست. دورانی که مبارزه درونیِ نیروهایِ شرکت کننده در فازِ نخستِ انقلاب، برای تعیین سمت گیریهای اقتصادی و اجتماعی آتی  یا همان “نبرد که بر که” درمی گیرد و سرنوشت نهایی انقلاب وابسته به نتیجه آن خواهد بود.

رفیق عاصمی در مقاله خود این دو جمله یا  تز را که گفته شده “شرایط عینی و ذهنی نشان می دهند که مضمونِ مبارزه طبقاتی یا جنبشِ کارگریِ کنونیِ کشورمان به گذر از مرحله دیکتاتوری به مرحله دمکراتیک در سطحِ ملی مربوط می شود و نیروهای چپ نباید دچارِ ذهن گرایی شوند” و اینکه “مبارزه طبقه کارگر و زحمتکشان در راه رسیدن به هدفِ درازمدت و غاییِ حزب، یعنی گذار به مرحله سوسیالیسم، از مرحله هایی احتمالا طولانی می گذرد که پی ریزیِ حکومت ملی- دمکراتیک، نخستین مرحله آن است که اکنون فرارویِ جنبش قرار دارد” را مستدل ندانسته، آنها را به چالش کشیده و می گوید “حزب توده ایران چنین نظری ندارد… چنین پنداشتی غیر مارکسیستی و عدول از تصمیمات ششمین کنگره حزب توده ایران است!”

در برابر این سوال ایشان که “آیا میتوان نبردِ طبقاتی را در ایرانِ کنونی به بهانه به ثمر رسیدن گذر از مرحله دیکتاتوری تعطیل نمود؟”، حزب توده ایران می گوید: “تضادهایِ طبقاتی را نمی توان بنا به مصلحت تعطیل کرد و به فراموشی سپرد. مبارزه طبقاتی فرایندی عینی است که خارج از ذهن و اراده افراد عمل می کند ولی می توان و باید درجه رویاروییِ مرحله ای نیروهایِ سیاسی در مبارزه طبقاتی را بنابر شرایطِ مشخصِ مقطعی و تضادِ اصلیِ جامعه در رژیمِ ولایی مدیریت کرد. از دیدگاه حزب توده ایران فرایندِ مبارزه طبقه کارگر و قشرهای زحمتکش بر ضدّ سرمایه داری مقوله ای جامد نیست و مرحله هایی مشخص دارد. تنها امری که در طول همه مرحله ها ثابت می ماند، هدفِ درازمدت و نهاییِ آن، یعنی دگرگون سازیِ بنیادین در عرصه هایِ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به منظورِ دستیابی به سوسیالیسم است… اما بنابر دیالکتیک حرکت هر پدیده ای، تحول های آن پدیده مرحله ای خواهد بود و در کشور ما اکنون نخستین مرحلهِ پیش رو، گذر به مرحله ملی – دمکراتیک است.” (سند “فرازهایی از 76سال…” بهمن1396)

در گزارش کمیته مرکزی به کنگره ششم حزب نیز آمده است: “به نظر ما آنانی که می گویند اتحادِ طبقه کارگر با دیگر طبقات – با هدفِ گذر به مرحله دمکراتیک- به کاهشِ نقشِ انقلابی طبقه کارگر می انجامد، اشتباه می کنند. این همان آموزه ذهنِ چپ گراست که تنها در انتظارِ لحظه پیروزیِ حرکتِ انقلابیِ نابِ طبقه کارگر مانده است و اهمیت رفرم ها را رد میکند. این نوع برخورد مکانیکی چپ روانه هیچ گاه نتوانسته است نقش روند اصلاح طلبی اخیر کشورمان را درک کند.”

 

در باره “رابطه نبردِ طبقاتی و نبردِ ضدِ دیکتاتوری”

 رفیق عاصمی در مقاله خود به طرح این پرسش نیز پرداخته است که “آیا نبردِ طبقاتیِ{جنبشِ کارگری} تنها پس از حذفِ دیکتاتوری امکان موفقیت خواهد داشت؟ ویا برعکس، با رشدِ نبردِ طبقاتی به دنبالِ تعمیقِ تضادِ اصلی در نظامِ سرمایه داری وابسته حاکم {تضاد کار وسرمایه}، شرایطِ گذر از دیکتاتوری آماده خواهد شد؟”. در پاسخ به این پرسش باید گفت هرچند که نبردِ طبقاتی کارگران برای کسبِ هژمونی در کلیه مراحلِ انقلاب تعطیل بردار نیست و با “مدیریتِ صحیحِ درجه رویاروییِ طبقاتی” میتواند در نبردِ ضدّدیکتاتوری برای حل تضاد عمده جامعه در شرایط کنونی همسو عمل کند، اما تردیدی نیست که با حذفِ دیکتاتوری، مانع و سدّ عمده برای ظهور و فعالیتِ سندیکاها و تشکل هایِ صنفی و سازمان یابیِ کارگران برداشته شده و با دمکراتیزه شدنِ فضایِ سیاسیِ جامعه و تغییر تناسبِ قوا، شرایط لازم برای به فرجام رساندنِ مبارزه طبقاتیِ زحمتکشان آماده تر خواهد شد.

در سند “فرازهایی از 76سال…”  به صراحت آمده است: “جنبشِ کارگری و نقشِ اقتصادیِ سندیکاها و اتحادیه های کارگری و صنفی برای دستیابی به خواستهای مادی و و ارتقایِ سطحِ زندگیِ زحمتکشان را نباید با فعالیتِ سیاسی و شعارهایِ پُرطمطراق و واژه های نارسا و نامربوط به شرایطِ کنونی مانند “انقلابِ سوسیالیستی- کارگری- کمونیستی” منحرف کرد. مبارزه طبقاتی در راستایِ گذار از مرحله ای به مرحله دیگر را نمی توان و نباید به لزومِ وقوعِ انقلابِ سوسیالیستی(که هنوز در دستورِ کارِ روزِ جنبشِ مبارزاتیِ طبقه کارگر و زحمتکشانِ کشورمان نیست) مشروط و وابسته کرد. در مورد اوضاعِ کنونیِ کشورمان باید از خود پرسید که آیا مضمونِ مبارزه طبقاتی یا جنبشِ کارگریِ کنونیِ میهنمان می تواند به انقلابِ سوسیالیستی یا نزدیک بودنِ وقوعِ آن ربطی داشته باشد؟ به اعتقاد ما شرایط عینی و ذهنی نشان می دهند که مضمونِ مبارزه طبقاتی یا جنبشِ کارگریِ کنونیِ کشورمان به گذر از مرحله دیکتاتوری به مرحله دمکراتیک در سطحِ ملی مربوط می شود و نیروهایِ چپ نباید دچارِ ذهن گرایی شوند… مبارزه طبقه کارگر و زحمتکشان در راهِ رسیدن به هدفِ درازمدت و غاییِ حزب، یعنی گذار به مرحله سوسیالیسم، از مرحله هایی احتمالا طولانی می گذرد که پی ریزیِ حکومتِ ملی – دمکراتیک نخستین مرحله آن است که اکنون فرارویِ جنبش قرار دارد.”

سند مزبور سپس این نگاه ذهن گرایانه را بیشتر کاویده و می گوید: ” برخورد چپ روانه و ذهنی که مرحله ای بودن حرکت ترقی جویانه را رد میکند، جهشِ انقلابی را مطلق میکند،اصلاحات و مرحله های کمی را بی اهمیت میداند و آن را درحکم سازش با بورژوازی قلمداد میکند… {اما} حزب درمجموع، دربیش از 7دهه گذشته، در برابر چنین گرایش هایِ چپ روانه همیشه مقاومت کرده است.”

بنابراین اساسا بحث تزهایی راست روانه همچون “ارجاعِ نبردِ طبقاتی به دورانِ پس از دیکتاتوری” و “دنباله روی از سیاستِ بورژوازی و تبلیغِ سازشِ طبقاتی” مطرح نبوده و حزب توده ایران در سند “فرازهایی از 76سال…”، در مقابلِ مطلق کردن دموکراسیِ انتزاعی و تغییراتِ روبنایی با هدفِ اصلاحِ دیکتاتوری(راست روی) و یا هرگونه مطلق کردنِ نبردِ طبقاتی و جهشِ انقلابی با هدفِ ردّ مرحله ای بودن انقلاب وکم توجهی به اصلاحات و تغییراتِ کمّی(چپ روی)، مرزبندی روشنی داشته و درک هر دو طیف را غیرمنطقی، دارای ضعف نظری با “مخرج مشترکِ ممانعت از برپاییِ اتحادهایِ وسیع” ارزیابی نموده است.

 

 موانع “برپایی همزمان دو جبهه ضددیکتاتوری و متحدخلق”

در برنامه مصوب کنگره ششم همچنین آمده است: “تعیینِ تاکتیک هایِ مناسب و شعارهایِ واقع بینانه منطبق با ظرفیت و توانِ جنبش با توجه به مرحله کنونی مبارزه، به تشخیصِ صحیح و عینیِ روندهایِ موجود و نقش هریک از طبقه ها و لایه هایِ درگیر این مبارزه بستگی دارد… تحولاتِ اجتماعی روندهایِ بغرنج و قانونمندی اند که بیرون از اراده این یا آن شخصیت و یا نیرویِ سیاسی عمل می کنند.”

صرف نظر ازاینکه معتقد باشیم انقلاب57 در مرحله سیاسی متوقف ماند و با یکپارچه شدن حاکمیت ارتجاع به شکست انجامیده و یا انقلاب بهمن57 شکست نخورده بلکه وظایفِ برزمین مانده ای دارد و آماج هایِ انقلاب همچنان در پیشِ رویِ جامعه و حزب قرار دارد، خوشبختانه در باره مرحله ملی- دمکراتیک انقلاب، درمیان گردان های توده ای وحدتِ نظر وجود دارد، اما ظاهرا در مورد تاکتیک ها و شعارهای مرحله ای آن دیدگاه مشترکی وجود ندارد. نمونه آن دیدگاههای {گام به گام و هرشعار برای همان مرحله و لحظه مفروض} رهبری کنونی حزب که در اسنادِ بالا به آنها اشاره شد ازیک سو، و دیدگاهِ {تلفیقیِ} رفیق عاصمی که در تحلیلِ نهایی چاره کار را در “گره زدنِ دومبارزه” و برپاییِ همزمانِ دوجبهه ضدِ دیکتاتوری و متحدِ خلق می داند.

 

ایشان در بخش پایانی مقاله خود با تیترِ فرعیِ “وحدتِ مبارزه برایِ دو جبهه…”،  تشکیل جبهه واحد ضدّ دیکتاتوری برای سرنگونی دیکتاتوری وسپس برپاییِ جبهه متحدِ خلق برای تعمیق و ژرفش انقلاب ( یعنی تکرارِ همان شعارها و تاکتیک های مرحله ای رهبری حزب در دوران انقلاب بهمن57 برای امروز) را حرکتی گام به گام  توصیف کرده و می گوید: “در ایرانِ کنونی مبارزه گام به گام برای برپاییِ جبهه ضدّ دیکتاتوری و درگامِ بعدی، مبارزه برای برپاییِ جبهه متحدِ خلق، راهِ خروج از بحرانِ تعمیق یابنده اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی حاکم را شفاف نمی سازد.” ایشان معتقد است که: “سرشتِ مبارزه گام به گام و مرحله به مرحله می تواند سرشتی به شدت ارتجاعی از کار در آید، چنانچه پس از انقلاب بهمن به وجود آمد. این درحالی است که مبارزه همزمان برای { برپایی} هر دوجبهه، با دورنمایی روشن تر روبروست… تفاوتِ تاکتیکِ گام به گام با تاکتیکِ تلفیقِ هردو جبهه مزبور، تفاوتِ میانِ خروجِ ارتجاعی و ترقی خواهانه از بحرانِ کنونی است زیرا با تغییرِ تناسبِ قوا در جامعه به سودِ ترقی اجتماعی همراه است….” و در پایان این نتیجه را می گیرد که: “در شرایطِ کنونی مبارزه به منظورِ تغییرِ شرایط تنها می تواند به معنای گره زدنِ دو مبارزه باشد. به معنیِ نشان دادن و قابل درک ساختنِ وحدتِ مبارزه برای برپاییِ {همزمانِ} جبهه متحدِ خلق و جبهه ضدّ دیکتاتوری باشد.”

اگر همه توده ای ها با بحث و استدلال های تئوریک به دیدگاه فوق نزدیک هم شوند، آن گاه باید برای شناختِ موانعِ عملی و امکان سنجی برایِ تحققِ چنین تلفیقی تلاش کنند. یکی از این موانعِ عملی، به موجب برنامه مصوبِ کنگره ششمِ حزب این است که: “با رکود و تعطیلیِ کارخانه های بزرگ، بخش عمده طبقه کارگر ایران در کارگاههایِ کوچک، صنوف و بنگاه هایِ کوچکِ تولیدی مشغول به کارند و این وضعیت، امرِ سازمان یابیِ جنبشِ کارگری را با دشواری روبرو می سازد.” از دیگر عوامل عینی، درجه پایین تکامل نیروهای مولد در کشور و اثرگذاری آن در عمق پیداکردن یا نکردن عدالت اجتماعی است که همین عامل، اهمیت ضرورت گذار جامعه از دیکتاتوری به برپایی حکومتی ملی- دمکراتیک با هدف برنامه ریزی متمرکز اقتصادی با مشارکت هرچه وسیع تر توده ها را گوشزد می نماید…

حتما بسیاری از رفقای توده ای هم مانند نگارنده این سطور با مطالعه مقاله “رابطه جبهه متحد خلق وجبهه ضدّ دیکتاتوری درشرایط کنونی” با قلم توانای رفیق عاصمی، با پرسش های تئوریک و ابهامات ذهنی تازه ای مواجه شده اند و خواستار استدلال و توضیح بیشتر ایشان در مورد تز “برپایی همزمان دو جبهه” هستند. اینکه چرا رهبری دوران انقلاب حزب تا زمان سرنگونی قطعی رژیم سلطنتی و پلنوم هفدهم در اسفندماه57 هرگز کلمه ای راجع به “جبهه متحد خلق” نگفت و ننوشت، اینکه رهبری کنونی حزب (چنانکه از اسناد کنگره ها و پلنوم ها وغیره … بر می آید)، در شرایط کنونیِ مصادف با اعتلای جنبشِ انقلابی، درباره برپاییِ همزمانِ اتحادهایِ وسیع (که هر کدام تعریف و کاربرد و وظایف و مرحله خاص خودرا دارند)، سخنی نمی گویند، همه پرسش هایی هستند مطرح و قابلِ پیگیری که مشارکتِ راهبردی همه رفقای علاقمند میتواند به پیشبرد و نتیجه گیریِ بحث کمک نماید.

 

در پایان پیشنهاد می کنم که رفیق عاصمی محتوای مقاله خود را (که در واقع نقدی بوده بر جملات و تزهایی برگرفته از سندفرازهایی از هفتاد و شش سال سیر تکاملی دیدگاه ها و برنامه های حزب توده ایران در روند مبارزه برای تغییرهای بنیادین و دموکراتیک در ایران، درصورت امکان با شرح و بسطِ بیشتر برای رفقای رهبری حزب نیز تنظیم و ارسال نمایند تا در صورت لزوم مورد بهره برداری قرار دهند.             

 

پایان مطلب

 

۱۲ فروردین ۱۳۹۷

 

نشانی اینترنتی این مقاله: https://tudehiha.org/fa/5310